Αυτισμός - Βασικά χαρακτηριστικά

Η λέξη «αυτισμός» συνεχίζει ακόμη να είναι μια στερεοτυπική έννοια που προξενεί μεγάλο άγχος και φόβο στους περισσότερους ανθρώπους – οπτικοποιούν την έννοια σε ένα άτομο που δε μιλά, δεν είναι προσιτό στους άλλους, μπορεί να είναι επιθετικό, να φωνάζει, ένα παράξενο ον με ασυνήθιστους τρόπους που δεν προσιδιάζουν στην καθημερινή, συνηθισμένη μας ζωή, με ιδιαίτερες ικανότητες στα μαθηματικά, στην απομνημόνευση, στη ζωγραφική, κλπ., και μοιάζει τελείως αποκομμένο από την επικοινωνία με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Ο όρος «αυτισμός» προέρχεται από την ελληνική λέξη «αυτός» ή «εαυτός». Ο όρος αυτός αναφέρεται σε μια ομάδα ανθρώπων που έχουν κοινή άποψη για τα πράγματα, βλέπουν τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο, σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο. Ο Πρώιος (1999) το θέτει πολύ πετυχημένα: "Είναι δύσκολο το οχυρωμένο παιδί με αυτισμό να κάνει την άλωση. Για να καταλάβουμε τη δυσκολία του αυτισμού, ας προσπαθήσουμε να διαβάσουμε ανάποδα ένα κείμενο, δηλαδή, να κάνουμε ανάποδο διάβασμα. Δεν μπορούμε ή δυσκολευόμαστε πάρα πολύ, γιατί ο εγκέφαλός μας μας δίνει την έννοια αυτού του κειμένου, χωρίς όμως να βγαίνει κάποιο νόημα".
Ο αυτισμός συχνά περιγράφεται από μερικούς ανθρώπους σαν ένα παζλ που του λείπει ένα κομμάτι. Οι άνθρωποι που έχουν αυτισμό αναφέρουν ότι βιώνουν την κατάσταση του αυτισμού τους σαν ένα μεγάλο δοχείο με πολλά διαφορετικά παζλ, ανακατεμένα μεταξύ τους, με όλα να έχουν κάποια κομμάτια που λείπουν και κάποια κομμάτια επιπλέον, που όμως δεν ανήκουν σε κανένα από τα υπάρχοντα παζλ!
Υπογραμμίζοντας τα ακριβή λόγια ενός αυτιστικού ατόμου, διαπιστώνουμε ποια είναι ακριβώς η ιδέα που επικρατεί στο μυαλό των αυτιστικών ατόμων σχετικά με την ιδιαιτερότητα που έχουν: «Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να κάνω ήταν να δω ποια κομμάτια αντιστοιχούσαν σε κάθε παζλ. Από εκεί και πέρα, έπρεπε να δουλέψω αρκετά σχετικά με το ποια ήταν τα κομμάτια που έλειπαν και ποια κομμάτια υποτίθεται ότι δεν θα έπρεπε να βρίσκονται εκεί» (Williams, 1996).
Πολλά αυτιστικά άτομα συναντούν προβλήματα και δυσκολίες σε πράγματα τα οποία δεν μπορούν να σκεφτούν με εικόνες, όπως, για παράδειγμα, ένα κείμενο που είναι πολύ αφηρημένο ή έχει φιλοσοφικό χαρακτήρα. Οι λέξεις που μπορεί να μάθει ευκολότερα ένα παιδί με αυτισμό είναι τα ουσιαστικά, καθώς αυτά συνδέονται άμεσα με εικόνες.
Κάποια από τα βασικά στοιχεία του αυτισμού είναι: διαταραχή στην ικανότητα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, δυσλειτουργία στην επικοινωνία, συγκεκριμένες «παράξενες» συμπεριφορές, «παράξενες» αντιδράσεις σε αισθητηριακά ερεθίσματα, διαταραχή στη χρήση της φαντασίας.
Η πρώτη μελέτη του Kanner για τον αυτισμό υπογραμμίζει μια σειρά γνωρισμάτων, τα οποία ο ίδιος εξέλαβε ότι είναι χαρακτηριστικά όλων των παιδιών που είδε. Τα γνωρίσματα αυτά είναι τα ακόλουθα: υπερβολική αυτιστική μοναχικότητα, αγχωτική καταθλιπτική επιθυμία για τη διατήρηση της ομοιότητας, εξαιρετική μνήμη, καθυστερημένη ηχολαλία, υπερευαισθησία σε ερεθίσματα, περιορισμός στη διαφορετικότητα αυθόρμητης δραστηριότητας, καλές γνωστικές δυνατότητες, υψηλά νοήμονες οικογένειες.
Ο ίδιος απομόνωσε μόνο δύο από αυτά τα πολλά χαρακτηριστικά ως τα στοιχεία – κλειδιά του αυτισμού, την υπερβολική απομόνωση και την καταθλιπτική εμμονή στη διατήρηση της ομοιότητας. Θεώρησε ότι τα άλλα συμπτώματα είτε είναι δευτερογενή και προκαλούνται από αυτά τα δύο στοιχεία (π.χ. επικοινωνιακές ανεπάρκειες) είτε ότι δεν ταιριάζουν στον αυτισμό.
Τα γενικά κοινωνικά στερεότυπα σχετικά με το τι μπορούν ή δε μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι ίσως έχουν να κάνουν περισσότερο με τα προσωπικά στερεότυπα που έχει ο καθένας και πώς τα βλέπει. Ο αυτισμός υπήρχε πολύ πριν του βάλει κάποιος αυτή την «ταμπέλα», πολύ πριν δημιουργηθούν οργανισμοί για αυτόν και πολύ πριν γίνουν ταινίες και βιβλία για αυτόν. Στοιχεία του αυτισμού υπάρχουν σε παραμύθια και ιστορίες με νεράιδες, ξωτικά και μάγια, όπως και σε παλιές πραγματικές ιστορίες με παράξενα παιδιά και γνωστούς «τρελούς».
Ομοίως, υπήρχε και πριν ο Αμερικανός Leo Kanner τον «ανακαλύψει» και πολύ πριν ο Αυστριακός Hans Asperger μιλήσει για τον «υψηλά λειτουργικό» συγγενή του, το σύνδρομο Asperger, πίσω, στη δεκαετία του 1940. Μέσα σε όλα αυτά τα χρόνια, ο αυτισμός έχει θεωρηθεί πως είναι μια μορφή πνευματικής κατοχής, μια νοητική αρρώστια και αναπηρία, μια συναισθηματική ενόχληση, μια δυσλειτουργία της προσωπικότητας, της επικοινωνίας και της κοινωνικής επαφής, μια αναπτυξιακή διαταραχή.
Τα λόγια της Gunilla Gerland (1997) δε θα μπορούσαν παρά να αποτελέσουν τον καλύτερο επίλογο για το παρόν άρθρο:
«Σεβαστείτε την αναπηρία του/της και μην προσπαθήσετε να αλλάξετε αυτό το άτομο. Είναι συναρπαστικό το να γνωρίζεις κάποιον που δεν είναι σαν όλους τους άλλους.
Το να είσαι διαφορετικός είναι απλώς το ίδιο καλό με το να είσαι σαν όλους τους άλλους».