Κυριακή 20 Ιουνίου 2010

Ιστορική Αναδρομή στην Ειδική Αγωγή




Η Ειδική Αγωγή έχει περάσει παγκοσμίως από πολλά και ετερόκλητα στάδια. Χαρακτηριστικά, πρέπει να αναφερθούν η βρεφοκτονία, οι βασανισμοί, οι εγκλεισμοί, η εγκατάλειψη, ο εμπαιγμός, η εκμετάλλευση, η απομόνωση, η ελεημοσύνη – στάδια που οδήγησαν σιγά σιγά τις τελευταίες δεκαετίες στην προστασία, την αποδοχή και το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Στο παρόν άρθρο επιχειρείται μία σύντομη παρουσίαση.
Αλλά, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή του κόσμου:
Στις πρωτόγονες κοινωνίες η βρεφοκτονία σε τέτοιες περιπτώσεις ήταν ευρέως αποδεκτή, για να μην πούμε υποχρεωτική, και τα ανάπηρα άτομα είχαν μέσο όρο ζωής τα 2 χρόνια. Στην παλαιολιθική εποχή έκανε την εμφάνισή της μια πρωτότυπη «θεραπευτική» μέθοδος αποπομπής των «κακών πνευμάτων» που κατοικούσαν στο κεφάλι του ανάπηρου ατόμου: Με ειδικά αιχμηρά εργαλεία φτιαγμένα από πέτρα, τρυπούσαν το κρανίο του ανάπηρου ατόμου για να διαφύγουν οι «δαίμονες», στοιχείο που αποδεικνύεται και από την εύρεση τέτοιων εργαλείων και τρυπημένων κρανίων.
Γενικά, η βρεφοκτονία ήταν κάτι συνηθισμένο για τον αρχαίο κόσμο, με μοναδική, ίσως, εξαίρεση την Αίγυπτο, όπου τα άτομα με κάποια αναπηρία προσέφεραν διαφόρων ειδών υπηρεσίες είτε στην πολιτεία είτε σε ιδιώτες.
Για την αρχαία Σπάρτη είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη η περίπτωση του Καιάδα, στον οποίο έριχναν όσους δεν ανταποκρίνονταν στο ιδεώδες του τέλειου αρσενικού, στο αρχέτυπο του άνδρα και του ιδανικού πολεμιστή. Σε αντίθεση, ωστόσο, με τη Σπάρτη, έρχεται η αρχαία Αθήνα, όπου τα ανάπηρα άτομα όχι μόνο είχαν ιδιαίτερη αντιμετώπιση, αλλά έπαιρναν και ένα επίδομα «Περί αδυνάτων»! Πάντως, γεγονός είναι ότι μια πρώτη επιστημονική θεώρηση και αντιμετώπιση του θέματος σημειώνεται από τον Ιπποκράτη (4ος αι. π.Χ.), ο οποίος απέδωσε την αναπηρία όχι σε «δαίμονες και θεούς», αλλά σε κάποια ασθένεια. Ο ίδιος ασχολήθηκε με ψυχικά ασθενείς και νοητικά καθυστερημένα άτομα.
Η βρεφοκτονία συνεχίζεται και στη ρωμαϊκή εποχή, αλλά εδώ τα ανάπηρα άτομα χρησιμοποιούνται και ως υπηρέτες ή γελωτοποιοί. Από την άλλη πλευρά, στο Βυζάντιο έχουμε αποκλειστικά τη χριστιανική θεώρηση: η αναπηρία είναι ουσιαστικά μια πάθηση. Η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται ως θεάρεστη, καθώς εξαγνίζει και μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην κάθαρση της ψυχής και του πνεύματος. Η βυζαντινή εποχή είναι η αρχή του εγκλεισμού των αναπήρων σε διάφορα ιδρύματα και μοναστήρια.
Στα μεσαιωνικά χρόνια έχουμε για μια ακόμη φορά την επιστροφή στα «κακά πνεύματα» που κατοικούν μέσα στα άτομα με αναπηρία, ενώ παράλληλα οι ανάπηροι εμφανίζονται ως ατραξιόν στα τσίρκο της εποχής.
Ουσιαστικά, η αρχή της Ειδικής Αγωγής και η θεώρησή της ως κρατική ευθύνη τοποθετείται το 19ο – 20ο αιώνα, όπου φωτεινά μυαλά μεγάλων παιδαγωγών (Montessori, Itard, Braille, κ.ά.) στρέφουν το ενδιαφέρον τόσο στην εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία όσο και στην αποδοχή της διαφορετικότητάς τους από το κοινωνικό σύνολο. Ο 20ος αιώνας χαρακτηρίζεται από τη συνεχή μελέτη και την επιστημονική αντιμετώπιση της αναπηρίας, με πολύ σημαντικά ευρήματα που αποτέλεσαν σταθμό για την Ειδική Αγωγή, αν και οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι που έβαψαν μαύρες τις σελίδες της ιστορίας δεν άφησαν άτρωτη την εξέλιξή της, που μέχρι τότε ήταν, ούτως ή άλλως, σε πρώιμο στάδιο.
Με δράσεις ιδιωτικής πρωτοβουλίας, καθώς το κράτος αδιαφορούσε, ιδρύθηκε το 1906 ο «Οίκος Τυφλών» στην Καλλιθέα, που φιλοξενούσε παιδιά ηλικίας 7-18 ετών, μετά από πρόταση του Δ. Βικέλα και του ποιητή Γ. Δροσίνη. Μέχρι και σήμερα λειτουργεί στην Καλλιθέα το Κέντρο Εκπαίδευσης Ατόμων με Τύφλωση (Κ.Ε.Α.Τ.). Το 1923 έχουμε την ίδρυση του «Σχολείου Κωφαλάλων Αμπελοκήπων», ενώ το 1937 ιδρύεται το «Πρότυπο Ειδικό Σχολείο Αθηνών» στην περιοχή της Καισαριανής, με επικεφαλής τη Ρόζα Ιμβριώτη, μια από τις μεγαλύτερες παιδαγωγούς και αγωνίστριες.
Τα Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα ξεκινούν τη δεκαετία του 1950, ενώ τα πρώτα ειδικά σχολεία (ιδιωτικά) ιδρύονται τη δεκαετία του 1960, όπου και αρχίζει η οργάνωση των Α.μ.Ε.Α. σε συλλόγους, σωματεία και άλλες οργανώσεις. Το κράτος είναι ο Μεγάλος Απών, και η εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία, αλλά και η εξέλιξη της Ειδικής Αγωγής εν γένει προωθείται και υποστηρίζεται μόνο από την πρωτοβουλία των γονέων παιδιών με αναπηρία, καθώς και κάποιων πλούσιων ιδιωτών.
Από το 1969 ξεκινά και η μετεκπαίδευση των δασκάλων στην Ειδική Αγωγή μέσω Μαρασλείου Διδασκαλείου. Τα πρώτα κρατικά (δημόσια) ειδικά σχολεία είναι πλέον γεγονός το 1973 (περίπου 40), ενώ η συνταγματική κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία σημειώνεται το 1975 με το άρθρο 21. Το 1976 πραγματοποιείται η σύσταση της Διεύθυνσης Ειδικής Αγωγής του Υπουργείου Παιδείας, ενώ ο πρώτος νόμος για την Ειδική Αγωγή καταγράφεται το 1981 με το Νόμο 1143 «Περί Ειδικής Αγωγής, ειδικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, απασχόλησης και κοινωνικής μέριμνας των αποκλινόντων εκ του φυσιολογικού ατόμων». Ο Νόμος 1566 του 1985 ορίζει την ενσωμάτωση της Ειδικής Αγωγής στο κανονικό εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ ο Νόμος 2817 του 2000 (Υπουργός Γεράσιμος Αρσένης) αφορά στην απορρόφηση των κονδυλίων και τον παραγκωνισμό των ατόμων με αναπηρία και της ένταξής τους (σημ.: Νόμος που ψηφίστηκε λίγο πριν τις εκλογές, χωρίς κανένα απολύτως διάλογο με τα ίδια τα σωματεία και τις οργανώσεις των αναπήρων ατόμων).
Το 2003 έχουμε το Νόμο 3194 για τη ρύθμιση εκπαιδευτικών θεμάτων και άλλες διατάξεις, ώσπου καταλήγουμε το 2008 στον τελευταίο Νόμο για την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση Ατόμων με Αναπηρία ή με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (Ν. 3699), ο οποίος κατοχυρώνει πολλά δικαιώματα, τόσο εκπαιδευτικά όσο και επαγγελματικά, με αρκετά, όμως, ακόμη «τρωτά» και ακάλυπτα σημεία.
Ο χώρος της Ειδικής Αγωγής στην ελληνική πραγματικότητα βρίσκεται μέχρι σήμερα σε τραγική κατάσταση: οι υποδομές είναι ανύπαρκτες, τα κενά χιλιάδες, τα επαγγελματικά δικαιώματα των ειδικών παιδαγωγών μη κατοχυρωμένα, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπολειτουργεί, αλλά και τόσα άλλα χαρακτηριστικά, τα οποία θα αναλυθούν σε επόμενο άρθρο.

Δεν υπάρχουν σχόλια: