Αυτισμός: 5 tips για τις μεταβάσεις

Τα περισσότερα παιδιά αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία με τις μεταβάσεις, όπου μετάβαση εννοούμε οποιαδήποτε κίνηση/αλλαγή από τη μία δραστηριότητα στην άλλη, από τον ένα χώρο στον άλλο, από το ένα πρόσωπο στο άλλο, κ.ο.κ. 

Είναι εύκολο να το διαπιστώσουμε αυτό, αρκεί να φέρουμε στο μυαλό μας την εικόνα ενός παιδιού που κλαίει επειδή η μητέρα του το παίρνει με το ζόρι από την παιδική χαρά για να μεταβούν στο σπίτι. 

Το παιδί, κυρίως λόγω της μη προετοιμασίας του, αισθάνεται άγχος και αναστάτωση, μπερδεύεται και εξωτερικεύει πολλές φορές τα συναισθήματά του (θυμός, οργή, λύπη, κλπ.) με μη αποδεκτούς τρόπους – για παράδειγμα, μπορεί να χτυπιέται στο πεζοδρόμιο ή να κλωτσάει κλαίγοντας τη μητέρα του. 

Κι εμείς οι ίδιοι, ακόμη και ως ενήλικες, δεν βρίσκουμε κανένα νόημα στο να μας διακόψει κάποιος τη στιγμή που κάνουμε μια πολύ ευχάριστη δραστηριότητα ή εργαζόμαστε με μεγάλη συγκέντρωση, για να μας αναγκάσει να κάνουμε κάτι διαφορετικό. 

Η έννοια της μετάβασης διαδραματίζει ακόμη σημαντικότερο ρόλο όταν πρόκειται για ένα αυτιστικό παιδί, όπου η προετοιμασία για την κίνηση από το ένα γεγονός στο άλλο (θα έπρεπε να) θεωρείται αυτονόητη. Τη λύση έρχεται να δώσει το ίδιο το παιδί, αρκεί να βάλουμε τον εαυτό μας στα «δικά του παπούτσια». Αμέσως παρακάτω, σας παραθέτω 5 απλές στρατηγικές για τη διαχείριση και κυρίως την πρόληψη προβλημάτων που ενδέχεται να προκύψουν κατά τις μεταβάσεις, στο σπίτι ή στο σχολείο.

1.       Δίνουμε στο παιδί μια προειδοποίηση

Δεν το τραβάμε απότομα μακριά από το παιχνίδι ή τη δραστηριότητά του. Για οτιδήποτε κι αν πρόκειται, είναι απαραίτητο να του δώσουμε μια προειδοποίηση έτσι ώστε να έχει αρκετό χρόνο για να τελειώσει αυτό που κάνει. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια οπτική ένδειξη ή μια εικόνα που θα μπορεί να σηματοδοτήσει τη λήξη αυτού που κάνει το παιδί σε 10 περίπου λεπτά. Ειδικά για το αυτιστικό παιδί, πρέπει να υπάρχει σαφής δόμηση εξατομικευμένου ημερήσιου προγράμματος, όπου μπορούμε να εντάξουμε τις οπτικές ενδείξεις, οι οποίες είναι ουσιαστικής σημασίας προκειμένου να είναι προβλέψιμες οι καθημερινές δραστηριότητες του παιδιού. Ο καθένας, μπορεί να προσαρμόσει αυτή τη στρατηγική στη διδασκαλία του, στο επίπεδο και τα ενδιαφέροντα του παιδιού.

2.       Υιοθετούμε ρουτίνες και τελετουργίες:

Οι ρουτίνες δίνουν μια αίσθηση ασφάλειας στο αυτιστικό παιδί, καθώς γνωρίζει τι πρέπει να αναμένεται, του επιτρέπουν να χαλαρώσει και να προετοιμαστεί για αυτό που έρχεται. Ρουτίνες και τελετουργίες μπορούν να υιοθετηθούν για τον ύπνο του παιδιού (π.χ. βουρτσίζω δόντια, βάζω πιτζάμες, διαβάζει ο μπαμπάς ή η μαμά ένα παραμύθι, δίνουμε φιλί, λέμε καληνύχτα), την αλλαγή των ρούχων, το φαγητό, την τουαλέτα, κλπ. Αντιμετωπίζοντας την καθημερινότητα με τον ίδιο τρόπο, με την ίδια σειρά, το παιδί γνωρίζει τι επίκειται και είναι λιγότερο πιθανό να αντιδράσει αρνητικά ή να αγχωθεί.

3.       Δίνουμε επιλογές:

Προσπαθούμε να δημιουργούμε ευκαιρίες για να δίνουμε στο παιδί τη δυνατότητα να επιλέξει τι είναι αυτό που το ευχαριστεί περισσότερο (σε σύγκριση με κάτι άλλο) ή που το αγχώνει λιγότερο. Θέλει να φορέσει το κόκκινο ή το άσπρο μπλουζάκι; Θα διαβάσει το παραμύθι του στο κρεβάτι του ή στο πάτωμα; Στο δωμάτιό του ή στο σαλόνι; Για την ώρα του ύπνου, μπορούμε να το αφήσουμε να διαλέξει τι πιτζάμα θα φορέσει και ποιο βιβλίο θα διαβάσει. Η δυνατότητα επιλογής του δίνει μια αίσθηση ελέγχου και το καθιστά λιγότερο πιθανό να αντισταθεί, κι αυτό είναι προτιμότερο από το να υπάρχει κάτι που πρέπει να κάνει και δεν έχει καμία επιλογή.

4       Ζητάμε τη «βοήθειά» του:

Ανάλογα με την περίπτωση, μπορούμε να αφήσουμε το παιδί να μας βοηθήσει, καθώς έτσι ενεργοποιείται το κίνητρο που χρειάζεται, καθίσταται το ίδιο το παιδί μέρος της διαδικασίας και ικανοποιείται σε ένα βαθμό η ανάγκη του για ανεξαρτησία, άρα είναι και πιο πιθανό να συνεργαστεί. Για παράδειγμα, μπορούμε να ζητήσουμε από το παιδί να βάλει το πιάτο του στο τραπέζι και να μας βοηθήσει στο σερβίρισμα (για ένα παιδί που έχει προβλήματα με τη διαδικασία του φαγητού), να μας φέρει όποια πιτζάμα θέλει και να τη φορέσουμε μαζί (για το παιδί που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην πρόσληψη του αγγίγματος ή στη διαδικασία ντυσίματος), κ.ά.

5. Χρησιμοποιούμε σύντομες και συμβολικές «δραστηριότητες τέλους»

Το κλείσιμο των δραστηριοτήτων μπορεί να βοηθήσει το αυτιστικό παιδί με τη μετάβαση από κάτι ευχάριστο σε κάτι λιγότερο ευχάριστο, καθώς του δίνει καθαρά την αίσθηση του «τέλους», χωρίς μεγάλη έμφαση, προκειμένου να γίνει η μετάβαση όσο το δυνατόν πιο ομαλά και χωρίς άγχος. Για παράδειγμα, φεύγοντας από το πάρκο, κι αφού έχουμε δώσει μια (οπτική) προειδοποίηση, μπορούμε να πούμε με το παιδί «αντίο» στο πάρκο! «Αντίο» στις κούνιες, «αντίο» στις τσουλήθρες, «αντίο» στα δέντρα, και ούτω καθ’εξής, ενώ ταυτόχρονα περπατάμε κατευθυνόμενοι έξω από το πάρκο. Μπορούμε επίσης να κάνουμε το ίδιο και για τον ύπνο, και να πούμε «καληνύχτα» στο βιβλίο, «καληνύχτα» στα παιχνίδια, κλπ. ή να τραγουδάμε ένα τραγούδι, το οποίο θα είναι ίδιο για όλες τις μεταβάσεις και θα σηματοδοτεί το «κλείσιμο» μιας δραστηριότητας και τη μετάβαση στην επόμενη.

Με τη χρήση αυτών των τεχνικών, μειώνεται ο χρόνος μετάβασης και οι πιθανότητες εμφάνισης κρίσεων ή μη αποδεκτών συμπεριφορών. Χρειάζεται να είμαστε συνεπείς και να σκεφτόμαστε διασκεδαστικούς τρόπους για να κάνουμε το παιδί να νιώσει άνετα κατά τη διάρκεια των αλλαγών, όπως επίσης και να το επιβραβεύουμε όταν τις διαχειρίζεται κατάλληλα.

Σε επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στις απροσδόκητες και μη προγραμματισμένες αλλαγές στο πρόγραμμα, καθώς και τι μπορούμε να κάνουμε για να εξομαλύνουμε τον πόνο και το άγχος που αυτές προκαλούν στο αυτιστικό παιδί.

Διαβάστε εδώ για το πώς μπορούμε να κατασκευάσουμε μπάλες μείωσης του άγχους μαζί με το παιδί (μπορούμε να τις χρησιμοποιούμε παντού, στο σπίτι, στο σχολείο, στη βόλτα, κλπ).

Διαβάστε εδώ για το πώς μπορούμε να φτιάξουμε τις δικές μας κοινωνικές ιστορίες (social stories), τις οποίες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο για να διδάξουμε στο παιδί ρουτίνες, "μαθημένες" συμπεριφορές και αναμενόμενες αντιδράσεις.